De gelegenheden waarvoor mensen mij vragen een gedicht te schrijven zijn heel uiteenlopend, maar een aantal elementen is terugkerend.
Men wil gevoel in de communicatie brengen
en zorgvuldig zijn (in de zin van helder, geen misvatting, niet kwetsend).
En altijd speelt ook een element van moed mee. Moed om te zeggen wat er te zeggen is.
Het model van de vijf niveaus van communicatie
Laatst werd mij een artikel van Ed Batista, Lecturer aan de Stanford Graduate School of Business, doorgestuurd met daarin een theoretisch model van ‘Vijf niveaus van communicatie’. Door het lezen van het artikel zie ik nu helderder voor welk type communicatie ik gedichten schrijf. Ik zie wat de rode draad is in de situaties die tot mijn opdrachten leiden.
Het model onderscheidt vijf niveaus van communicatie. De belangrijkste onderscheidende elementen zijn: moeilijkheidsgraad, risico en wat we er van terug krijgen. Hieronder volgt het model in een notendop.
De eerste drie niveaus van communicatie (zonder gevoel)
Het rituele niveau (1) is de communicatie die twee personen in staat stelt elkaar als mens te bevestigen. De meeste van onze begroetingen zijn van dit niveau. Denk aan het dagelijks passeren van een collega bij binnenkomst en het aannemen van het pakketje bij de deur. De conversatie is ogenschijnlijk onbeduidend, maar ze draagt een steentje bij aan een gevoel van veiligheid en zekerheid. En ze vormt de basis voor het verdiepen van onderlinge relaties.
Het uitgebreide rituele niveau (2) is de meer omvattende communicatie wanneer we iemand herhaaldelijk zien of langer van nabij meemaken. We rekken het gebruik van de elementaire rituele vormen op en beginnen nieuw terrein te verkennen. Dat terwijl we nog steeds binnen bepaalde gespreksgrenzen blijven en meer inhoudelijke onderwerpen vermijden. Denk aan de conversaties met een collega tijdens een autorit, met de persoon naast je aan het diner.
Het niveau van inhoud (3) omvat het geven en ontvangen van informatie, het analyseren van projecten, het oplossen van problemen, het delen van en praten over taken. Het omvat ook het delen van informatie over onszelf in beperkte en veilige vorm. Dit is het niveau waarop veel van onze professionele communicatie plaats vindt.
Al deze drie niveaus van communicatie (ritueel, uitgebreid ritueel en inhoud) hebben gemeen dat gevoelens buiten de conversatie worden gelaten.
Het vierde en vijfde niveau van communicatie (mét gevoel)
Op het vierde niveau brengen we onze gevoelens over de inhoud in de communicatie.
Onze gevoelens zijn essentiële elementen in ons denken en belangrijke input in besluitvormings- en redeneringsproces. Daarmee verdienen ze ingebracht te worden in de communicatie over de inhoud.
Op het vijfde niveau brengen we de gevoelens over elkaar in de communicatie. In een conversatie op dit niveau worden gevoelens geuit die mensen over elkaar hebben. Feedback geven valt hier ook onder.
Batista stelt dat gevoel inbrengen in de communicatie (niveau 4 en 5) moeilijk is en vaardigheden verlangt om veilig te navigeren.
Een van die vaardigheden is om voldoende veiligheid en vertrouwen te hebben opgebouwd (op niveau 1, 2 en 3).
Een andere essentiële vaardigheid is het vermogen om onze emoties aan te voelen, te begrijpen en over onze gevoelens te praten op een genuanceerde manier. Een manier die voldoende in overeenstemming is met de omringende cultuur (zorgvuldigheid).
Hij betoogt dat gesprekken waar gevoel wordt ingebracht, met name over de andere persoon, een risico van verlegenheid of kwetsing met zich mee brengen en we ze daarom neigen te vermijden.
Het vereist moed om dat risico onder ogen te zien om vervolgens, voorzichtig, niet overhaast, het onze gevoelens in de communicatie te brengen.
Gevoel, zorgvuldigheid en moed
En hier zie ik de elementen die ik in de praktijk waarneem in het theoretisch model terug:
gevoel, zorgvuldigheid en moed.
Tenslotte wil ik een citaat van Richard Francisco de grondlegger van het model delen:
“There are no wrong levels. Each level has a legitimate and proper function within the
communication process. The key is insuring that we’re able to reach the right level, at the
right moment, in the right way, to best support our communication objectives.”
En daar kan een gedicht in opdracht in bepaalde situaties aan bijdragen.